Ușak bașçası - ilk hem en önemni payı cümnä üüretmäk sistemasında. Ana dili kullanılması - en büük ușaan edenmesi küçüklüündä. Onuștan söz ilerletmäk proţesi bakılêr büünkü üüretmäk sistemasında, nicä terbietmenin hem üüretmenin cümnä temeli. Söz ilerletmesinin artistik litaraturaylan tanıștırmak vakıdında var büük eri ușaklarlan ișin cümnä sistemasında. Artistik literaturası - ușakların sözünü ilerletmenin en öz sızıntısı hem kolaylıı, terbietmäk kolaylıı. O yardım eder duymaa ana dilin gözelliini, ilerleder sözün süretliini. Genișlederäk ușakların bakıșlarını, tanıștırarak onnarı dünnäylän, ilerlederäk hem zenginnederäk sözü, artistik literaturasının var büük önemnii yaratmak becermekleri hem logika fikirini düzmesindä (becermää analiz, sintez, yaraștırmak yapmaa) [Развитие речи детей дошкольного возраста, 1979, 119]. Ușakları artistik literaturaylan tanıștırmaa (ilerletmää deyni onnarın sözünü) problemanın var pek çok sebepleri: ilkin, nicä gösterdi praktika, okula hazırlanan ușakların terbietmesindä artistik literaturaylan tanıștırmak kullanılmêêr geniștän hem üürenilmeer derindän; ikinci: peydalanêr cümnä istemesi korumaa hem ileri dooru geçirmää ayledä okumayı; üçüncü: artistik literaturanın yardımınnan ușakları terbietmäk diil sade getirer onnara sevinmelik, kaldırêr emoţional hem yaradıcılık uurunu, ama olêr bütünnä gagauz literatura dilin bölünmäz payı. Artistik literaturası - ușaan türlü taraftan ilerletmäk kolaylıkların biri. O uyandırêr ușaan düșünmesini. Okula hazırlanan ușak çekeder görmää bilinän predmetlerdä hem olaylarda eni, nezamansa hiç hesap alınmadık kaliteleri, görer predmetleri hem olayları onnarın iç baalantısında. Ușakların söz ilerletmesi - o bir pek uzun hem zor proţes. Bu proţes yok nicä geçsin kendibaşına - terbiedici herzaman lääzım olsun bu proţesin öndercisi. Bütün bu proţestä, angısı ilerleder ușakların komunikativ becermeklerini, kendi fikirini açıklamak becermeklerini – tradiţional hem praktikada sık kullanılan bir iş soyu. [Ушакова, 1995, 61]. Literatura yaratmasını yok nicä annamaa yaradıcı düșünmeksiz, ușak sansın birleșer personajlan. A.V.Zaporojeţ getirer meraklı olayı beș yașında kızçaazlan, angısı resimdä, neredä gösteriliydi Prometey, sincirlärlän ellerindä hem ayaklarında, parmacıklarlan sildi sincirleri, ki kurtarmaa geroyu.Biraz taa sora ușaklar artık becererlär dalgalanmaa fikirdä. Bu becermäk fikirdä dalgalanmaa sayılêr küçük okuyucunun temel özellii. Biliner, ani okula hazırlanmak yașında ușaan yaradıcı düșünmesi pek kaavi. Okuyarkan kiyadı, pek önemni, ki yaradıcı düșünmäk almasın okuyucuyu teksttän, ama girsin estetik annamasına, doorutsun hem derinnetsin onu. [Лямина, 2006, 110]. Açmaa ușaklara "lafın incäzanaat dünnesini" yardım eder literatura yaratmaların dooru ayırması, angıların temelindä girer pedagogik prinţipleri, angılarını ișledi R.I.Jukovskaya (1984), N.S.Karpinskaya (2000),, L.M.Guroviç (2004): 1) literatura lääzım çözsün ușakları terbietmesinin daavalarını (fikir, estetik hem moral), bașka türlü o kaybeder kendi pedagogik paalılıını. Kiyadın özellii - konkret süretlerdä açmaa okula hazırlanan ușakların önündä iilik ideallarını, düzmää insannara, kendi-kendinä, kendi yaptıklarına dooru bakıșı; 2) lääzım hesaba almaa ușakların yaș özelliklerini. S.Ä.Marșaan bakıșına görä, yaș speţifikası lääzım gösterilsin diil ilinnetmesindä, ama ușaan psihikasını hesaba almasında; 3) kiyat lääzım olsun meraklı. Kiyadın meraklıı düzüler diil temaylan, diil materialın eniliinnän da, ama enilii bilinmiștä açmasında hem bilinmiși enidä açmasında; 4) kiyatta açık lääzım görünsün avtorun bakıșı. S.Ä.Marșak yazardı, ani eer avtor pay tutêr yaratmanın kimi personajlarına hem dușman bașka geroylara, ozaman kiyat yazılı haliz ușak dilindä; 5) kiyatlar lääzım ayırılsınnar kompoziţiya ilinniilän, lääzım olsun sade bir süjet çizisi. Artistik süreti yada süret sisteması lääzım açsınnar bir fikiri, bu fikiri göstermesi kullanêr hepsi geroyların yaptıklarını. Ama ayırarkan kiyatları diil lääzım durgunmaa sade küçük hem sadä yaratmalarda. Lääzım hesaba almaa, ani ușakların yaratmayı annaması ilerlener. A.S.Makarenkonun bakıșına görä, artistik yaratması lääzım gitsin biraz taa ileri ușaan psihik kompleksindän, lääzım olsun biraz "taa büücerek" [Cтародубова, 2006, 189]. Ayırmak prinţipleri vererlär kolaylık nıșannamaa ușaklara okumasının çevresini, angısına girer: folklor yaratmaları (türkülär, masallar, cümbüșlär, söleyișlär), gagauz hem așırıdan klasiklerin yaratmaları (S.Bulgar, k.Vasilioglu, T.Marinoglu, T.Zanet, I.Krılov, A.Pușkin) hem zamandaș gagauz literatura yaratmaları. [Беним илк кийадым, 1992]. Burada lääzım nıșannamaa, ani büünkü gündä ușak bașçalarında taa yok ayırı herbir grupaya deyni kiyatlar yaratmalarlan. Terbiedici lääzım kendibașına ayırsın tekstleri, hesap alarak ușakların becermeklerini hem yaș özelliklerini. Terbiedicinin hazırlanması isteer kiyadın dooru ayırmasını, onun analizini (ne için laf gider yaratmada, onun ideyası nesoy, geroyların harakteri, onnarın ilișikleri, yaptıkların motivleri, artistik kolaylıkları, angıların yardımınnan acıklanêr avtorun istedii).Yaratmaylan tanıșmasından sora, terbiedici hazırlanêr onun analizinä ușaklarlan birerdä. Var bir bakıș, ani yaratmaya analiz diil lääzım yapmaa, zerä o üüseldeer negativ duyguları yaratmaya. Dooru mu? Becermäk analiz yapmaa artistik tekstinä kendibașına düzülmeer. Ama eer o hiç yok, ozaman okuyucu görer sade geroyların yaptıklarını, izleer süjetin gidimini hem hesap almêêr yaratmada hepsini, ne ona deyni diil meraklı. Busoy okumak soyu ilerlener ușaklarda hem kalêr bütün yașamaya. Onuștan lääzım üüretmää ușakları okumaa kiyadı düșünmeli. [Cтародубова, 2006, 192] Uşak başçasında büük fayda verer şiirlerin okuması. Şiirlerin leksikası uşakların sözlüünü zenginneder, onnar türlü temaları açıklêêrlar: naturanın gözellii, yaşamak, vatan, ev hem yaban hayvanarı, kuşlar, uşaklık, üürenmäk, oyuncaklar hem başka. Şiirlerin okuması yardım eder uşaklara insannarın ii ürekliini, cömertliini, çalışkanıını, arifliini, derin fikirini görmää. [Ana dili 1- ci klas için üürediciyӓ deyni kiyat, 2010, 9] Ki terbietmää talantlı insanı, lääzım taa küçüktän düzmää yaratmalı fikirlemeyi, becermeyi görmää hem çözmää problemaları, becermeyi bașka türlü görmää dünneyi. Ama ne var nicä olsun taa ii masallardan, șen, büülü, aklını alan, ani üürederlär ușakları sade ii ișlerä. K.I.Çukovskiy yazardı, ani masalcının neeti- "terbietmää ușakta insannık kalitesini - insan kalitesini dalgalanmaa bașkasının belalarına, sevinmää bașkasının sevinmeliklerinä, yașamaa bașkasının ömürünü, nicä kendi". [nsportal.ru. Методика работы над сказкой] Büünkü ușaa aaz okumaa masalı, yazdırmaa geroylarını, lafetmää süjeti için. Büünkü ușaklan lääzım fikirlemää masalı, birerdä aaramaa hem bulmaa saklı maanaları hem yașamak uroklarını. Da bu olayda masallar hiç bir kerä da alamayaceklar ușaa real yașamaktan, ama tersinä, yardım edeceklär ona real yașamakta düzmää ömürünü. Masalın üüretmäk maanası görüner en ilkin onda, ani o gösterer haliz yașamak olayların özelliklerini, verer bilgileri cümnenin ilișikleri istoriyası için, halkın psihologiyası için, devletin özellii için hem insannarın harakteri için. Masal ilerleder estetik duygusunu, gösterer naturanın hem insanın gözelliini, estetik hem moral tarafından yaptıkların özelliini, haliz hem düșünmüș yașamayı. [www.ivalex.vistcom.ru. Использование сказки в работе с детьми дошкольного возраста.] Türlü kaynaklarda söleniler, ani artistik literaturası - ușaa türlü taraftan ilerletmäk kolaylıkların biri. Ama artistik literaturasının annamasını derinnetmää deyni, ușaklar taa ilin yaratmayı annasınnar deyni kullanılêr ilüstraţiyalar. Ayıp, ani büünkü gündä ușak bașçasında ușakların yok herbir grupaya deyni üüretmäk kiyatları, angılarında verilecek diil sade artistik yaratmaların tekstleri, ama ilüstraţiyalar da, ani getirerlär șennik ușaa, ișlettirerlär ușakların duygularını hem fikirlerini, genișlederlär dünnä görgülerini, yardım ederlär derinnetmää tekstin annamasını hem taa islää tutmaa onu aklıda.İlüstraţiyaların rolu teksti annamasında, nicä inandırdılar aaraștırıcılar (Е.А.Флерина (1956), Р.И.Жуковская (1955), В.А.Езикеева (1960), Т.А.Репина (2000), görüner ușakların kendindän annatmasında taa çok ufak momentleri aklına getirmesindä (kendindän annatmak taa geniș olêr), öz maana momentleri taa ii annamasında, içindelik baalantılıın üüseltmesindä. Ilüstraţiyalar yardım ederlär ușaklara okunmuș teksti kendindän annatmaa taa demekli, süretli, düzerlär geroylara emoţional ilișiklii. [Репина, 2000, 534] Göreriz, ani ușakları kendindän annatmaa üüretmesi oynêêr büük rolu diil sade ușaan üürenmesindä, ama ilerlenmesindä dä, terbietmesindä dä. Üüreneräk dalgalanmaa artistik yaratmanın geroyunnan birerdä, ușaklar çekeder görmää yakındakıların halını da. Onnarın içindä uyanêr insannık duyguları - becermäk yardım etmää, dooruluksuzlaa karșı gitmäk, iilik. Bu duygular düzerlär temeli, angısında terbiediler dooruluk, haliz vatandașlık, kahramannık. "Duygu bilgidän ileri gider; kim duymadı dooruluu, o annamadı hem tanımadı onu"- yazardı V.G.Belinskiy. Büünkü gündä aktual problemaların biri sayılêr ușaan söz ilerlemesi. Ama șindiki vakıtta ușakların söz ilerletmesindä var çok kusurları. Biliner, ani ușaklar üürenerlär ana sözü, tekrarlayarak yakındakıların sözünü. Ama getirtin aklılarınıza, nicä may herbirimiz koyardı ușaa multfilm, ki almasın bizi ișimizdän, yada versin biraz dinnenmää. Ușak az vakıt geçirer büüklärlän (taa sık kompyuter önündä yada oyuncaklarlan), siirek ișider ana-bobaylan annadılma masalları. Bu diil pek önemni olaylar, ama onnar brakêrlar duyulan negativ izi. Pek prost, ani ana-bobalar bu vakıtta (açan temel koyulêr söz ilerlenmesinä) brakêrlar ușaan söz düzülmäk proţesini kendibașına ilerlensin. Buradan da çıkêr, ani açan lääzım gitsin okula, ușakta peydalanêr çok problema söz ilerletmesinnän baalı [Бородич, 1981, 65-66]. Maasuz uşak başçasında büüklär (üüredici, terbiedici, ana-boba) olêr uşaa deyni büük avtoritet, salt onnar yardım eder onun psihik ilerlemesinä. Büüklerdän uşak örnek alêr, savaşêr tekrarlamaa onun çalışmasını, lafını, yaptıını. Bu üzerä bizim, büüklerin, önümüzdä durêr büük daava: kantarlamaa çalışmamızı, yaptıklarımızı hem en pek - lafımızı; lääzım unutmayalım, ani bizi görer taa küçük, ama artık haberli uşacıklar. Büünkü vakıtta pek kalkındı ușak bașçasında ușakların söz ilerletmesinä istemekleri. Onnar lääzım kalkınsın bir ayırı söz ilerlemesinin, sözlüün, sözün gramamatika düzenin uuruna, geçsinnär dialog sözündän baalantılı sözünä. Ușaklar lääzım ilerletsin diil sade dooru sözün becermeklerini, ama demekli, süretli sözün düzmesini. Yaparak çıkışları, var nasıl sölemää, ani uşakların sözünü ilerletmää deyni, lääzım gerçeklemää te bu istemekleri: 1. İi, açık üreklän konuşmaa, ozaman uşak inanacek terbiediciyi da isteyecek taa çok vakıt onunnan lafetmää.2. Uşaan istedii kafadarlarınnan konuşmaa, oynamaa lääzım gerçeklensin. 3. Dolayda büüklerin söz kulturası lääzım üüsek uurda olsun! Unutmayın, ani uşaklar bu yaşta «kapêrlar» hepsini, ne siz söleersiniz hem ne yapêrsınız! 4. Vermää, göstermää uşaklara hepsi lääzımnı üürenmäk materialını: kiyatları, resimneri, oyuncakları h.b. Tutun aklınızda: önemniydir materialın diil salt özellii, ama içindelii da – ne yazılı, resimni, yapılı. 5. Uşaklarlan lääzım geçirilsin maasuz oyunnar hem sınışlar sözü ilerletmää deyni [Раннее воспитание, 2008, 67]. Şindiki vakıtta, eer kiyatlan çalışmak, ani çekeder taa uşak başçasında, bulmarsa kendi ilerlenmesini ayledä, evdä kaaviledilmärsä o becermeklär, angılarını uşak kabletti uşak başçasında, sonunda olmayacek belli uşakların bilgileri.